वाघ संवर्धन यावर निबंध

                                  

                      वाघ एकप्राणी आहे की त्याला कोणत्याही परिचयाची गरज नाही. वाघ मांजर जातीतील मांसाहारी सस्तन प्राणी आहे.   वाघ हे भारतालील  वन्यजीव संपत्तीचे प्रतीक आहे.कृपा ,चपळता ,आणि प्रचंड सामर्थ्य यामुळे हा राष्ट्रीय प्राणी मानला जातो .भारतात जगातील वाघांच्या ५०% प्राणी संख्येचा समावेश आहे .म्हणून भारत देशाला वाघाची भुमी ओळखले जाते. तरीही भारतात वाघाची मोठ्या प्रमाणावर कत्तल केली जाते , यामुळे वाघ नामशेष होणाच्या मार्गावर होते. यावर निवारण म्हणून १९७० मध्ये  वाघांची शिकार बेकायदेशीर ठरवण्यात आली . 

वाघ का धोक्यात येत आहे? 

       भारतात, राजे आणि राजपुत्रांच्या काळापासून, वाघांची शिकार हा मनोरंजनाचा एक लोकप्रिय स्त्रोत होता, जो ब्रिटिश राजवटीत सुद्धा चालू होता. राजघराणे आणि उच्चभ्रूंनी अनेक कारणांमुळे वाघांची शिकार केली आहे; ते सुंदर त्वचेसाठी मारले गेले, ज्याचा वापर कपडे, रग इ.तसेच त्याच्या अनेक औषधी गुणधर्मांसाठी आणि इतर स्वार्थांसाठी. भारताच्या सीमेबाहेरील बाजारात वाघाचे भाग आणि उत्पादनांना मोठी मागणी होती, ज्यामुळे वाघाच्या अस्तित्वाला आणखी धोका निर्माण झाला आहे. 

    असेही समजले जाते की खाण, औष्णिक आणि जलविद्युत बंधाऱ्यांसारखे मोठे विकास प्रकल्पांना सुविधा देण्यासाठी अनेक जंगले नष्ट झाली आहेत त्यांचा वाघाच्या अधिवासावर खुप घातक परिणाम झाला आहे.

वाघ का वाचवायचे? 

वाघ अन्न साखळी वर सर्वोच स्थानावर आहेत. एक मोठा शिकारी म्हणून, वाघ पर्यावरणातील जैवीक समतोल राखण्यात महत्वाची भूमिका बजवतात. ते इतर भक्षकासह शाकाहारी प्राण्यांवर नजर ठेवतात, त्यामुळे जंगलातील प्राण्यांचे योग्य संतुलन राखण्यास मदत होते. हे चक्र जंगलतोड करणे रोखू शकते. एक वाघ अशा प्रकारे अनेक एकर जंगलाचे रक्षण करू शकतो. अशा प्रकारे वाघ आणि इतर प्राण्यांना त्यांचा नैसर्गिक अधिवास मिळत राहील. 

प्रकल्प वाघ

     व्याघ्र संवर्धन हा भारत आणि इतर देशांसाठी अनेक कारणांमुळे सर्वात महत्त्वाचा प्रकल्प बनला होता. वाघांना धोक्यात येण्यापासून वाचवण्यासाठी पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी उत्तराखंडच्या जिम कॉर्बेट पार्कमध्ये 1973 मध्ये 'प्रोजेक्ट टायगर' नावाचा संवर्धन कार्यक्रम सुरू केला. 

      या प्रकल्पाचे उद्दिष्ट वाघ आणि त्यांची शिकार यांच्या अस्तित्वासाठी आणि वाढीसाठी एक सुरक्षित आणि आदर्श पर्यावरणीय परिस्थिती निर्माण करणे हा होता.या प्रकल्पाची सुरुवात नऊ व्याघ्र प्रकल्पांपासून झाली आणि आज देशभरात 50 व्याघ्र प्रकल्प आहेत. नागार्जुन सागर हे भारतातील सर्वात मोठे व्याघ्र प्रकल्प आहे. 

  गेल्या काही वर्षांमध्ये, हा प्रकल्प देशातील वाघांची संख्या कमी होण्यास कारणीभूत घटक ओळखण्यात आणि दूर करण्यात यशस्वी झाला आहे आणि मोठ्या प्रमाणात वाघांचे यशस्वीरित्या जतन करण्यात यश आले आहे. संवर्धन व्यतिरिक्त, प्रोजेक्ट टायगरचे उद्दिष्ट हे सुरक्षित वातावरणात वाघांच्या प्रजननास मदत करणे आणि त्यांना सुलभ करणे आणि इतर जंगलांमध्ये त्यांची वाहतूक करणे आहे जेणेकरून त्यांची लोकसंख्या वाढेल. 

प्रोजेक्ट टायगरच्या समस्या

    व्याघ्र प्रकल्प त्याच्या प्रयत्नांमध्ये खूप यशस्वी झाला आणि 1990 मध्ये वाघांची लोकसंख्या 19700 मध्ये 1200 वाघांपेक्षा 3500 वाघांपर्यंत वाढली. तथापि, अवैध शिकार केल्यामुळे ही संख्या खूपच कमी झाली. झपाट्याने होत असलेले बदल आणि विकासामुळे प्रकल्पाची गती कायम राहिली नाही. 

    2006 मध्ये, राष्ट्रीय व्याघ्र संवर्धन प्राधिकरणाने धोक्यात असलेल्या वाघांच्या संरक्षणासाठी प्रकल्प वाघाच्या अंमलबजावणीची जबाबदारी पुन्हा सुरू केली. इतर अनेक स्वयंसेवी संस्थांनी वाघांच्या अधिवासाचे संरक्षण, वाघ-मानव संघर्ष कमी करणे, वन्यजीव गुन्हेगारी हाताळणे, वाघांच्या संख्येवर लक्ष ठेवणे, जागरूकता वाढवणे आणि व्याघ्र प्रकल्पाजवळ राहणाऱ्या लोकांचे जीवनमान सुधारण्यासाठी अनेक संवर्धन उपक्रम राबवून या सरकारी प्रकल्पाला पाठिंबा दिला आहे. 

        देशातील वाघांच्या भयावह स्थितीबद्दल जनजागृती करण्यासाठी अनेक सामाजिक मोहिमा सुरू करण्यात आल्या. या राष्ट्रीय कार्यासाठी जनतेला आकर्षित करण्यासाठी सुप्रसिद्ध सेलिब्रिटी या मोहिमांचा चेहरा बनले. 

निष्कर्ष

वाघ ही एक प्रतिष्ठित प्रजाती आहे आणि तरीही ती हळूहळू नामशेष होत आहे. अशी शक्यता असू शकते की आमच्या भावी पिढीला प्रत्यक्ष जीवनात वाघ कधीच दिसणार नाहीत परंतु केवळ चित्रांमध्ये. त्यामुळे भारतातील नागरिकांनी याबाबत जागरुक होणे आणि ही प्रजाती वाचवण्यासाठी सर्व प्रतिबंधात्मक उपाययोजना करणे महत्त्वाचे आहे.